vrije wil
Het concept van de menselijke vrije wil is omgeven door een grote verscheidenheid van opvattingen.
Enerzijds leggen sommige van onze meest verbreide godsdiensten en mythologische wereldbeelden de nadruk op het bestaan van de menselijke vrije wil, terwijl andere opvattingen uitgaan van een duidelijke bepaaldheid. Zo rechtvaardigen de geloven die gebaseerd zijn op het idee van een eeuwige universele wet (zoals het Hindoeïsme en het Boeddhisme) het respectievelijke bestaan dat gevormd wordt door de verschillende afhankelijkheden van de mens. Dit idee doet de mensen overgeleverd lijken aan hun lot, en dit is de voornaamste rechtvaardiging voor het Hindoeïstische concept van kasteïsme, dat mensen levenslang in dezelfde sociale klasse plaatst op grond van hun geboorte.
In tegenstelling tot dit Hindoe-determinisme van de mens, beschouwde Gautama Boeddha het kastensysteem als een door de mens geschapen instelling en verwierp het bijgevolg. Niettemin waren de grondslagen van Boeddha's leer gebaseerd op het idee van de eeuwige universele wet, die gekenmerkt wordt door oorzaak-gevolg relaties en die een eeuwige, absolute Schepper God verwerpt.
De monotheïstische godsdiensten (jodendom, christendom, islam), die de schepping erkennen als zijnde geschapen door een auteur, verzetten zich tegen deze opvattingen.
Als men beide fundamentele opvattingen bekijkt vanuit het gezichtspunt van de mogelijke vrije wil, kunnen verschillende conclusies worden getrokken.
De monotheïstische benadering van de "zondeval" van de mens kan niet worden gezien zonder het fundamentele gegeven van de vrijheid van keuze. Maar hier kan het kritische en ondogmatische oog zich afvragen waarom de Schepper eerst fundamenteel de mogelijkheid tot kiezen heeft gegeven, om vervolgens - als men de respectievelijke dogmatiek volgt - de in "zijn" ogen verkeerde beslissing streng te straffen - en dit bovendien met "clanaansprakelijkheid" ("tot het zevende lid"). Naar mijn mening berust dit idee van de schepper van de menselijke geest op een onvoldoende doordachte veronderstelling, die bovendien door de theologische leraren als "waarheid" wordt erkend. "Ik heb u naar mijn beeld geschapen" impliceert niet de projectie van menselijk gedrag in omgekeerde richting op God. Dit zou een syllogisme zijn (valse gevolgtrekking: elke vos heeft een staart - alles wat een staart heeft is een vos).
De waarheid van God benaderen vanuit een religieus-dogmatisch (d.w.z. menselijk) gezichtspunt brengt altijd en onmiddellijk onvolledigheid met zich mee, als men de gedachte volgt dat er maar EEN weg naar de waarheid is. En toch pretenderen religieuze "leiders" over de hele wereld de eeuwige waarheid te verspreiden (en ieder volgens zijn of haar geloofsovertuiging ook de enige ware). De mogelijke zin van de vrije wil zou aldus worden ondermijnd en bijgevolg nutteloos zijn - want onbestaande.
Als men zich wendt tot moderne bevindingen op het gebied van bewustzijnsonderzoek, hersenanatomie en biologische werkingsmechanismen op cerebraal niveau, blijkt uit de laatste bevindingen op deze gebieden dat biologische organismen (zoals mensen) gebonden zijn in hun beslissingen. De functionele verbindingen van biochemisch-elektrische aard lijken erop te wijzen dat het niet uitsluitend de geest is die het lichaam stuurt, maar dat de interacties tussen de twee ook in omgekeerde richting plaatsvinden. Worden onze mentale functies dan in feite bepaald door de biochemische processen van het organisme?
Voorwaardelijk. De voorwaarden van bepaalde bewustzijnstoestanden die afhankelijk zijn van bijvoorbeeld hormonen of neurotransmitters kunnen niet worden ontkend. Deze omstandigheid behoeft niet te worden toegelicht aan de hand van het voorbeeld van psychotrope drugs; het voorbeeld van intoxicatie is voldoende ter verduidelijking. De veranderde neuronale processen - gebaseerd op de verschillende biochemisch-elektrische reacties die door de intoxicatie op gang worden gebracht - van de hersenen spreken een duidelijke taal in de ervaring van het individu.
Bewustzijn kan dus mogelijk bepaald worden door fysis. Het idee van interdependente interactie lijkt mij hier het meest op zijn plaats, d.w.z. dat beide vormen van zijn (bewustzijn en lichaam - software en hardware) elkaar conditioneren en in reactieve communicatie staan.
Astrologie biedt sinds mensenheugenis een verdere mogelijke aanwijzing voor de conditionaliteit van het menselijk wezen. Het idee dat het menselijk bestaan wordt bepaald door de respectieve constellatie van de dichtstbijzijnde sterren duikt in de geschiedenis op in bijna alle menselijke culturen, gemeenschappen en generaties. Dit begrip bestaat dus in ruimte EN tijd; het moet derhalve niet worden uitgesloten als een potentiële mogelijkheid, maar veeleer onderworpen worden aan een individuele overweging.
Samenvattend krijg ik de indruk dat de onderlinge relaties tussen lichaam, geest en ziel bepaalde regelmatigheden volgen en dus berekenbaar en voorspelbaar zijn. Deze omstandigheid rechtvaardigt dus bijvoorbeeld het bestaan van de cognitieve psychologie, en impliceert anderzijds het motief van de "voorbeschikking" van alle bestaan. Het gaat dus om een synthese tussen de religieuze traditie van het Verre Oosten en het wetenschappelijk bewijs. In dit verband belichten de godsdiensten het macro-perspectief van het bestaan, terwijl de wetenschappen bewijzen kunnen leveren voor religieuze opvattingen die quasi vanuit het innerlijk perspectief worden gezien. De twee benaderingen zijn in het geheel niet met elkaar in tegenspraak, maar vullen elkaar veeleer aan. Dit onderstreept het belang van een noodzakelijke intensievere dialoog tussen de godsdiensten en de wetenschappen.
Gautama Boeddha herkende deze mechanismen en stichtte zo zijn alomvattend conditionalisme - gebaseerd op oorzaak en gevolg.
""De mens wordt in zijn tijd geworpen"
Martin Heidegger
"Hij die de gebondenheid van de wil voelt, is krankzinnig - hij die het ontkent, is dom."
Friedrich Nietzsche
